Technique Mixte
1992
Có một bức họa của Phan Nguyên, in lại trong một tạp chí nào đó, tôi được thấy từ lâu và nhớ mãi.
Toàn bức vẽ, màu vàng là chính, một màu vàng lát gừng, đùng đục, nằng nặng. Một hình tượng ở giữa, xoáy lên, ngược chiều kim đồng hồ - nghĩa là cùng chiều với một cơn bão dữ. Sơn vàng có pha trắng và vàng đất sét (ochre) làm thành một chất liệu dày, đặc, câm nín. Nét tung tóe của hình tượng lại chứng tỏ trong đó có một năng lực ngầm, một thứ lửa ngún. Những vết nâu, đỏ, nương theo mảng sơn vàng bị rách nát - bởi cán cọ hay bởi dao vẽ - tạo nên thế quay cuồng của hình tượng trên và trong một nền, một không gian, trống vắng yên tĩnh.
Mãi đến năm 1995, tôi mới thấy lại bức tranh ấy. In trong Tập II của bộ Văn học Việt Nam Hải Ngoại, 1975 - 1995 (Đại Nam, California, 1995). Và mãi đến bốn năm sau, 1999, tôi mới gặp họa sĩ Phan Nguyên lần đầu tiên ở Paris, Pháp quốc.
Con người dáng dấp điệu nghệ, cung cách đàng hoàng, ăn nói điền đạm ấy đã đem cả dông tố lòng mình dàn trải trên mặt tranh.
Họa phẩm trên được vẽ mười năm trước, 1992, có tên là Xung Động III. Từ đó, Phan Nguyên đi qua nhiều giai đoạn. Giai đoạn nào cũng mang vết tích vật vã, trăn trở, truy lùng. "Xung Động" (Impulsion), Không Gian Huyền Hoặc" (Espace Inconnu), "Mảnh Vụn" (Fractus), chỉ những nhan đề tranh không thôi đã nói lên hành trình tìm kiếm cái "không nắm bắt được".
Trực diện với hiện hữu nhiệm màu, biến hóa khôn lường, người nghệ sĩ không thể không băn khoăn, đau khổ. Tranh Phan Nguyên là tiếng kêu trầm thống của con người trong "không gian huyền hoặc" ấy.
Saint-Exupéry viết trong "Hoàng tử Bé" (Le Petit Prince): "nhà cửa, trăng sao, sa mạc, cái đẹp của chúng là cái vô hình"
Cái vô hình, chính là cái "không nắm bắt được". Đi tìm, và biểu hiện cái vô hình là hạnh phúc vô tận - mà cũng là con đường gian nan vô cùng - của Phan Nguyên. Tôi chỉ còn biết, trong cõi mịt mùng, chúc cho thuyền buồm anh no gió ngoài khơi...
Nhà văn, Họa sĩ
(1933 - 2009)
Bãi Kè Ngự, Florida, USA, 2002